In het boek Handelingssnelheid in voetbal geeft Björn De Neve inzicht in zijn opleidingsvisie om de jeugdvoetballers (nog) beter te begeleiden waarbij er rekening wordt gehouden met de verschillende ontwikkelingsleeftijden en prestatieniveaus zodat het toepasbaar is voor elke jeugd voetbalopleiding. In dit artikel geven we een verkort inzicht in de uitgebreide visie van deze Belgische voetbal opleider.
 
Tekst: Jasper Somsen, jeugdtrainer NAC Breda jeugdopleiding
 
De schrijver, Björn De Neve, heeft het boek geschreven in 2013, maar het onderwerp is nog steeds actueel. Hij heeft als jeugdtrainer gewerkt bij o.a. Zulte Waregem en Club Brugge. Momenteel is hij naast een eigen voetbalschool, seniorentrainer bij KVV Zelzate spelend in de 1e provinciale competitie; zesde niveau in België. Zijn opleidingsvisie brengt hij verder in de praktijk als Topsport lesgever voetbal in Gent en scout bij de Belgische voetbalbond O15-O21. In het boek komt duidelijk naar voren dat Björn diep heeft nagedacht over het opleiden van jeugdvoetballers en gaat in op details om het verschil te maken in het opleiden van voetbal atleten.
 
Hogere eisen
Dat het voetbal steeds evolueert is algemeen bekend. Uit onderzoeken in Europese topcompetities komt naar voren dat de combinatie van een hoog balbezit percentage met snelle balcirculatie vaak leidend is tot succes. Een 5-tal trends (het boek benoemt er 11) binnen het aanvallen die in het boek worden benoemd en leidend zijn in de opleidingsvisie die in dit boek zijn beschreven zijn:
- Meer korte en lage passing dan voorheen; passes over de grond, hoger baltempo
- Meer “semi-posities” in het teken van meer variatie in aanspeelbaarheid.
- Aanvallend georiënteerde vleugelspitsen die op een positie spelen die tegenovergesteld is hun voorkeursvoet. Er zijn drie voorwaarden om dit toe te passen:
1) Goede actie buitenom en binnendoor
2) Goed schot op doel met het voorkeursbeen bij het naar binnen komen
3) Voldoende goede voorzet met het minder goede been bij het buitenom gaan
- Snelle balcirculatie en lopende (infiltrerende) spelers zonder bal
- Het is noodzaak om ook spelers die individueel met bal het verschil kunnen maken op te blijven leiden

Dit alles met als doel om in balbezit rekening te houden met de positie van de bal, teamgenoten, dichtstbijzijnde tegenstanders en vrije ruimtes. Het gaat om taakgerichtheid in functie van tijd en ruimte.
 
 
Rondom het opleiden van jeugdspelers wordt vastgesteld dat er vaak heel eenzijdig wordt opgeleid in de leeftijd tot 12 jaar. De schrijver pleit dan ook voor het afwisselen van voetbaltrainingen met andere sporten. De tendens van de laatste jaren om naast de 2 of 3 voetbaltrainingen bij de club ook nog 1 of 2 keer te trainen bij een voetbalschool, waarin spelers individuele balvaardigheid trainen, past dus niet in deze visie van opleiden. Hier pleit men voor een bredere sportieve ontwikkeling van jonger spelers tot 12 jaar zodat ze in alle fysieke paramaters (coördinatie, lenigheid, uithoudingsvermogen, snelheid en kracht) verder zijn ontwikkeld. Dit komt overeen met de Long Term Player Development (LTPD) werkwijze. Om spelers vanuit de club gestructureerd veelzijdig op te leiden zouden voetbalclubs kunnen samenwerken met andere verenigingen in de stad of gemeente. Wanneer een voetbaltalent daarnaast ook nog de intrinsieke motivatie heeft om thuis veel bezig te zijn met de bal, zal hij ook “alles kunnen met de bal”.
 
Om dit alles in goede banen te leiden vraagt dit veel van de jeugdopleidingen en hun trainers. Ze moeten de randvoorwaarden zo goed mogelijk organiseren en de spelers uitdagen. De kwaliteit en eisen van de trainer zijn hierin bepalend. Het gaat niet enkel om eisen stellen aan de speler op het mentale vlak, maar zeker niet in de laatste plaats om voetbalinhoudelijke eisen.

 
Handelingssnelheid: 3 parameters
Het begrip handelingssnelheid kun je opsplitsen in drie parameters die steeds met elkaar in verbinding staan: het fysieke, technische en tactische. De sociaal-mentale component is steeds degene die de andere drie overkoepelt. Een speler kan zijn potentieel nooit maximaal omzetten in prestaties wanneer hij sociaal en/of mentaal onvoldoende leeft voor het voetbal.
 



Waar een voetballer steeds weer het verschil in maakt, is “handelingssnelheid”. Een jeugdspeler die enkel getraind wordt in vereenvoudigde voetbalsituaties en altijd onder weerstand van tegenstanders wordt getraind, zal zich niet maximaal ontwikkelen. Misschien is hij dan wel voetbal slim en ziet hij snel oplossingen, maar heeft hij onvoldoende balbeheersing om hetgeen hij ziet in 1 of 2 contacten uit te voeren … of is zijn lichaam onvoldoende atletisch ontwikkeld om zijn tegenstander de baas te kunnen.
 
Technische handelingssnelheid
Een hoge technische handelingssnelheid voor een speler van 13 a 14 jaar is immers een voorwaarde om op latere leeftijd eisend te kunnen zijn op vlak van tactische handelingssnelheid en beiden aan mekaar te koppelen.
 
Het is te kortzichtig om in de leeftijd 10-14 jaar uitsluitend techniek te trainen en deze component los te trekken van het fysieke of spelinzichtelijke. Het gaat om het zoeken naar de juiste verhoudingen en daar vervolgens kwalitatief inhoudelijke en uitdagende invulling aan te geven. Een te vroege sport specifieke vorming, dus alleen maar voetballen en geen andere sporten beoefenen, zal op termijn meer nadelen dan voordelen opleveren.  Natuurlijk moeten we in de fase van 6-10 jaar zoveel mogelijk stimuleren om thuis veel voetbaltrucjes te doen!
 
Voetbal is een spel in ruimte en tijd en vertrekt vanuit waarneming. Elke situatie is anders en stelt spelers voor problemen waarbij hij keuzes kan maken. Hieruit maakt de speler een beslissing. Hoe sneller deze beslissing wordt uitgevoerd, hoe hoger de handelingssnelheid. De 3 componenten; lichaamsbeheersing, ruimtelijk inzicht en tijdperceptie zijn hierin bepalend.
 
De technische handelingssnelheid in functie van het voetbal bestaat uit:
Algemene coördinatie = Baas zijn over het lichaam
Specifieke coördinatie = Alles kunnen met een bal
Om dit te trainen in het verbeteren van de handelingssnelheid zullen er gerichte oefeningen gegeven moeten worden waarbij ruimte, tijd en waarneming in verwerkt zitten en bepalend voor de uitvoering en keuzes van de speler.
 
Fysieke handelingssnelheid
Doelstelling van de fysieke handelingssnelheid is het streven naar spelers die explosief zijn en dit gedurende een volledige wedstrijd kunnen volhouden. De kennis en kunde hierin wordt steeds uitgebreider echter is het maatschappelijk gegeven dat kinderen fysiek steeds slechter scoren bemoeilijkt de uitvoering in de praktijk. Feit is dat in onze voetbalcultuur en opleiding weinig aandacht is voor basisconditie. En het trainen van de conditie binnen het voetbalspel vraagt veel inzicht en kunde van de trainer. Bij het trainen in het team is de kans zeer groot dat we de ene speler te weinig en de andere te veel belasten, terwijl er ook spelers zijn die de perfecte trainingsprikkel krijgt. Om hierin tot goede keuzes en conclusies te komen is het testen en meten noodzakelijk en kun je bij elke leeftijdsfase komen tot een normentabel op basis van alle testgegevens.
 
Tactische handelingssnelheid
Om de (jeugd)voetballers te ontwikkelen in tactische handelingssnelheid is een goed doordachte en uitgewerkte speelwijze een houvast. Een speelwijze is geen doel op zich, maar een middel. In het hedendaagse voetbal waarbij “ageren” en “gevarieerd samenwerken” binnen het team centraal staan, past het niet meer om eenzijdig te denken vanuit een vaste positie. De vraag die we ons kunnen stellen is of de trainingsvormen die nog steeds veelvuldig worden gebruikt met pylonen en markeringsschijven als richtpunt past in de ontwikkeling van de hedendaagse voetballer. Dit boek maakt in de oefenstof dan ook geen gebruik van de klassieke pass- en trapvormen zonder weerstand, maar een variatie aan vormen met de bedoeling om sneller beslissingen te nemen in open situaties.
 
In het boek wordt uitgebreid ingegaan hoe je in een stappenplan van speelwijze (spelprincipes) gaat naar voetbalhandelingen binnen een positie. Deze handelingen vindt je terug in de specifieke oefenvormen per positie waarin vooral de detail coaching houvast en inspiratie geeft aan de trainer en zorgt dat je de spelers ook echt iets mee kunt geven in hun ontwikkeling van voetbal vaardigheid.
 
Visueel waarnemingsvermogen
De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de onschatbare waarde van het visueel waarnemingsvermogen in het kunnen lezen van de wedstrijd. Wanneer je op YouTube close-up videofragmenten van bijvoorbeeld Frank Lampard, Xavi of Iniesta kijkt zie je dat ze bijna continu om zich heen kijken wanneer ze niet in balbezit zijn. Door de hoofdbewegingen analyseren ze constant hun eigen positie, hun omgeving en kijken vooral ook in de richtingen waar de bal niet is. Het “scannen” van de omgeving zorgt ervoor dat de speler sneller een (goede) keuze zal maken zodra hij de bal ontvangt. Het is dan ook logisch dat de spelers die dit goed beheersen een veel hogere rating halen op het vlak van succesvolle voorwaartse passes. Het vergroten van het visueel waarnemingsvermogen is trainbaar. Dit kan bijvoorbeeld door het maken van hoofdbewegingen tijdens het spel te stimuleren, te coachen en steeds weer te benoemen. Wanneer je als trainer de beschikking hebt over videobeelden kun je de speler bijvoorbeeld een voorbeeld laten zien van topspelers en het vergelijken met de eigen beelden van de speler. Ook zijn er verschillende oefenvormen te bedenken waarbij de spelers de omgeving steeds moeten scannen voor ze de bal ontvangen.
 
Conclusie
Handelingssnelheid in voetbal is een aanrader voor iedereen die meewerkt aan het dagelijks verbeteren van een jeugd voetbalopleiding. Het geeft een praktisch houvast, op ieder niveau en leeftijdsfase, die je kunt aanpassen naar je eigen praktijksituatie en club cultuur. Zoals Hein Vanhaezebroeck aangeeft in het voorwoord: “Neem niet zomaar alles klakkeloos over, maar durf mee te denken. Durf eigen keuzes te maken en te innoveren indien je dat nodig vindt.” Het boek gaat veel dieper in op deze ontwikkelingsvisie en houdt rekening met de verschillende niveaus, leeftijdscategorieën en speelwijze. Ik ben er zeker van dat de vele praktische oefenvormen in het boek veel trainers inspiratie geeft. De coach opmerkingen bij de oefenstof geeft je houvast om spelers te ontwikkelen in sneller kijken, denken en handelen in ruimte. In het voetbal gaat het steeds om keuzes maken met bal en nog vaker zonder bal. Waar spelers en teams nu en in de toekomst steeds weer het verschil in maken, is handelingssnelheid.