In de zomer van 2021 strijkt een oude bekende van Wim Jonk neer in Volendam. Na het vertrek van assistent-trainer Sipke Hulshoff naar Feyenoord is de trainer van de Keuken Kampioen Divisie-ploeg op zoek naar vervanging. Na een gedetailleerde zoektocht komt de club uit bij Matthias Kohler: een dertigjarige Duitser met een cv vol verschillende ervaringen. Tijd om ‘het toptalent uit zijn vakgebied’ beter te leren kennen.

Tekst: Sjors van Veen | Beeld: Matthias Kohler

Kohler (30 jaar) is geboren in Duitsland en komt oorspronkelijk uit Stühlingen, een district ten westen van Freiburg. Gedurende zijn jeugd is hij speler in de opleiding van Freiburg en maakt hij onderdeel uit van nationale selectieteams. Door een kruisbandblessure komt er een vroegtijdig einde aan een voetbaldroom, maar dan doet de mogelijkheid zich voor om zich als trainer te etaleren bij de Duitse bond. "De Duitse bond zocht destijds coaches voor selectieteams. Aangezien ik als speler onderdeel van deze teams was, was er een ingang voor mij. Normaliter had je diploma’s ervoor nodig, maar voor mij werd een uitzondering gemaakt. Ik moest het bijbehorende diploma halen, maar in de tussentijd kon ik wel teams coachen. Ik was een van de jongsten en trainde de Onder-12 tot en met Onder-15."

Van de Duitse bond naar Ajax Cape Town
De jonge coach wordt ‘verliefd’ op het vak van trainer en wil zijn interesse combineren met een andere passie: culturen. Het is moeilijk om in de keuken te kijken bij andere clubs, maar toevallig doet zich een mooie kans voor. "Ik had iets gelezen over Ajax Cape Town. Ik was jong, enorm geïnteresseerd in andere landen en culturen en dan wil je de wereld zien. Na een uitstap naar Zwitserland keert hij wederom terug bij Ajax Cape Town. Zo kwam ik uiteindelijk ook met de mensen in contact waar ik nu nog steeds aan verbonden ben."

Dat Kohler zo snel in het trainersvak rolt, komt mede door de opleidingen die hij naast het voetbal volgt. Hij haalt zijn diploma als fitnesstrainer en studeert in Salzburg sportpsychologie. Hij raakt geïnteresseerd in talentontwikkeling en het ontplooien van potentie en juist daaraan mag hij werken aan de andere kant van de wereld. "Ik probeerde gewoon mijn basiskennis te verbreden op alle vier de vlakken die belangrijk zijn binnen het voetbalspel: techniek, spelintelligentie, gedrag en fysiek."

Eerste contact met Ajax
In de zomer die volgt, komt Kohler voor het eerst in contact met de mensen die ook hedendaags collega’s van hem zijn. "Ajax was op bezoek in Kaapstad. Toeval is logisch, zou je nu kunnen zeggen. Wim Jonk, Edwin van der Sar, Marc Overmars, Ruben Jongkind… ze waren er allemaal. Ze gaven op het veld een voorbeeld van een individuele training en daar heb ik voor het eerst Ruben en Wim ontmoet." Het klikte gelijk. "Het eerste contact was inspirerend. Daarna ben ik met Ruben de Tafelberg opgegaan. Daar hebben we over voetbal, cultuur, achtergrond en verschillende landen gepraat. Dat kan ik mij vandaag de dag nog supergoed herinneren."

Negen à tien maanden later mag Kohler meelopen in Amsterdam. Hij laat alles op zich afkomen en observeert. "Op een gegeven moment zaten we op kantoor en merkten we dat we wéér op een lijn zaten. Qua gedachten over trainingen, spelers, er was gewoon een klik. Het ging niet eens per se over Ajax, maar over de potentiële aandacht die je in het algemeen kan geven aan het individu." Kohler vervolgt: "Vaak worden er in het (jeugd)voetbal teamtrainingen gedraaid, zonder specifieke aandacht voor het individu. Dat is geen aanval op trainers, maar gewoon de wereld waarin wij leven. Het zit in het systeem. Mensen zijn zo opgegroeid en weten niet anders. Begrijp mij niet verkeerd: teamtrainingen heb je nodig omdat voetbal een teamsport is, maar een team is uiteindelijk een opsomming van meerdere individuen. Hoe ontwikkel je die? Je kan naar onze mening niet als team ontwikkelen. Iedere speler ontwikkelt zich op zich en dan zie je dáárdoor een team ontwikkelen. Het begint bij de individuele speler. Welke omgeving je vervolgens creëert om die ontwikkeling te optimaliseren, dáár ligt de sleutel. Focus je bijvoorbeeld op wat spelers niet kunnen, of juist de wapens van een speler? En hoe laat je deze wapens tot wasdom komen binnen de speelwijze? Het is een klein verschil dat grote impact kan maken."

Johan Cruijff
Tijdens zijn periode in Amsterdam houdt Kohler zich bezig met de methodologie van de speelwijze in de hoofdstad. Ofwel: hij kijkt naar hoe de speelwijze die is vastgelegd binnen Ajax zo makkelijk mogelijk trainbaar kan worden gemaakt. Om de visie van Johan Cruijff zo goed mogelijk over te brengen spreekt Kohler twee keer met de Nederlandse voetbalicoon.

Wat het meest inspirerende was? "Zijn creatieve denken buiten de bestaande denkkaders. Hij keek zo simpel naar voetbal. Naar de basis en details; een aanname, pass, hoe een speler wel of niet in zijn kracht komt. Het was zó specifiek. Ik had niet verwacht dat hij zó individueel naar het voetbal zou kijken." Zijn visie pakt Kohler nog steeds. "De gedachtegang dat het spel voor het publiek is, dat een aantrekkelijke speelwijze daarbij hoort, een speelwijze waarin het individu het verschil kan maken en de mensen op de banken krijgt. Hoe je dát samen creëert, samen met het team. Dat is mooi."

Cruijffs denken staat haaks op wat Kohler grotendeels in het trainersvak terugziet. "Als je hoe Cruijff over voetbal praatte, vergelijkt met de gedachten van trainers die gevormd worden door ons systeem, dan zitten daar grote verschillen tussen. Op de opleidingen heb je maar beperkt de tijd en gaat het doorgaans over teamtactiek en heel andere dingen. Als je dan geen vragen stelt, blijf je meelopen en meegaan in het bekende spectrum. Dat is niet verkeerd, maar je moet ook andere vraagstukken bij je vak halen en kritisch blijven."

FC Volendam & methodologie
In Volendam gaat het in ieder geval goed. In de geest van Cruijff draait de voetbalploeg uit het vissersdorp bovenaan mee in de Keuken Kampioen Divisie. De plaatselijke FC strijdt met aantrekkelijk voetbal vol voor promotie naar de Eredivisie. "Het is een toffe uitdaging. Mensen willen de verwachtingen waargemaakt zien worden en talent zien, eigen talent. Je streeft naar talentontwikkeling, maar ook naar succesvol zijn, het publiek vermaken en resultaat halen op de juiste manier. Als je nu naar het proces kijkt, zie je dat wij goed bezig zijn, maar er nog veel meer rek in zit. Je moet blijven geloven in de dingen die je doet."

Kohler haalt de thuiswedstrijd tegen ADO Den Haag van eerder dit seizoen terug. "Daar speelde je bijvoorbeeld met tien man, maar dan zie je in de tweede helft wat er ook met een man minder mogelijk is. Simpelweg omdat je vasthoudt aan je principes. Dat is mooi, dat je niet verandert na een rode kaart, maar blijft geloven in de dingen die je doet en hebt getraind. Je kan niet altijd winnen, maar je kan wel zorgen dat je altijd blijft vasthouden aan je visie."

Training is the key
Training is the key in Volendam. Individueel worden de spelers dagelijks uitgedaagd op technisch, tactisch, mentaal en fysiek vlak. Op de werkvloer is de staf continu bezig met het verbeteren van zijn eigen werkwijze. "Wat wij ook proberen, maar nog niet altijd lukt, is het empoweren van de spelers. Om hen eigenaar te maken van hun eigen ontwikkeling."

In de afdeling methodologie heeft de staf bij FC Volendam vastgelegd hoe er getraind moet worden om de gewilde speelwijze tot wasdom te laten komen. "Cruijff heeft een enorme invloed op het huidige topvoetbal en onze methodologie helpt om deze visie tot uiting te brengen."

Kohler geeft een voorbeeld. "Hoe krijg je een buitenspeler in zijn kracht? Hoe kom je daar? Welk type speler wil je daar hebben? Hoe krijg je het gezamenlijk als team voor elkaar dat een buitenspeler 1-tegen-1 komt? En als hij 1-tegen-1 komt, hoe is de rest van de veldbezetting dan? En aan de andere kant, om de tegenstander tot iets te dwingen, hoe creëer je dan een overtal? Komt er een middenvelder bij vanuit het midden, of komt de back aan de binnenkant? Welke zones gebruik je? Er zit achter alles een idee. Van warming-up tot partijvorm."

Spanje en Portugal in relatie tot Duitsland en Nederland
Dat methodologie in Volendam in zo’n hoog vaandel staat, komt door positieve invloeden uit Spanje en Portugal. Kohler: "Als trainer blijf je een mens met een eigen smaak. De afdeling methodologie helpt trainers binnen een club en opleiding, om ondanks die eigen smaak, binnen een bepaalde visie te werken. Denk aan LEGO. Met LEGO bouw je structuren. Je kan de ene steen op de andere zetten, maar je kan niet alle kanten op. LEGO zorgt voor een bepaalde structuur met wetten en regels, maar daartussenin is creativiteit nodig om mooie dingen te bouwen. Zo is het precies met methodologie en de daarbij behorende werk- en speelwijze. Als je duidelijk hebt wat je wilt zien en bereiken, dan kan daarbinnen een bron van inspiratie en creativiteit ontstaan."

Voetbal als raketwetenschap
"Duidelijkheid maakt zaken simpel", benadrukt Kohler. "En dat is wat mijns inziens vaak ontbreekt. Voetbal lijkt soms een raketwetenschap. Spelers worden bij voetbalsituaties vaak talloze vragen gesteld. Wat is de juiste keuze? Hoe staan de medespelers? Hoe staat de tegenstander? Om welke richting gaat het? Is er druk, en zo ja, waar? Wat zijn de afstanden? Als spelers met dit alles rekening moeten houden, geldt voor elke situatie eigenlijk een andere oplossing. Dan blijf je reageren. Terwijl je in het voetbal juist enorm weinig tijd hebt. Je kan onmogelijk rekening houden met zoveel dingen in een split second. Als je duidelijkheid biedt en de speler bijvoorbeeld weet: ik moet vooruit verdedigen, dan kan hij of zij vooruit verdedigen, mits de voorwaarden daarvoor natuurlijk zijn gecreëerd."

Vooruit verdedigen is een van de spelprincipes die structureel terugkomt in de speelwijze bij FC Volendam. Kohler geeft uitleg over de balans die de club houdt tussen focus op de speelwijze en het individu. "De speelwijze en het individu zijn even belangrijk, terwijl het individu in een 1-tegen-1 de beste tactiek kan verslaan. Als de vaardigheden goed zijn, kan je een bepaalde speelwijze tot uitdrukking brengen. Andersom werkt het hetzelfde: een speelwijze kan helpen een individu te laten uitblinken. Het een kan ook zonder het ander, maar over het algemeen versterkt het elkaar. Dat is ook de bedoeling, dat je deze relatie wekelijks terugziet op het veld."

Wat het moeilijkste is? "Ik denk juist dat het heel simpel kan zijn om vastigheden te krijgen", verzekert Kohler. "Als je weet wat je wilt zien, dan is het makkelijker dan wanneer je het niet weet. Wat wel een uitdaging voor trainers is, is om in het belang van spelers te denken. Soms denk je aan een toffe oefening en laat je de spelers deze oefening doen, zonder specifiek na te denken over de insteek. Wij proberen juist de speler centraal te zetten, ofwel: welke spelers heb je? Wat moet men ontwikkelen? Hoe kun je de individuele ontwikkeling per speler daarin meenemen? Vanuit daar kijken we hoe we een oefening aanvliegen. Zo ontstaan nieuwe dingen, die spelers en wij als staf soms nog niet hebben gedaan, maar waarbij je wél ziet dat hyperfocus ontstaat. Simpelweg omdat ze met zichzelf en hun eigen ontwikkeling bezig zijn."

"Je kunt natuurlijk een ‘gewone’ training draaien, dezelfde warming-up voor iedereen om te starten, een pass- en trapvorm om te starten, een positiespel om het positiespel te verbeteren. Maar wij kijken elke training vanuit het individu: dan doet speler X een warming-up voor zijn heup-mobiliteit en speler Y een warming-up voor zijn looptechniek. Dan gaan spelers een passvorm doen die bij hen past, speler X is bijvoorbeeld een back en begint de passvorm met een ingooi en speler Y is een buitenspeler en eindigt de passvorm met een voorzet. Daarna een positiespel waarin de middenvelder steeds in een derde-man-situatie komt en een andere speler maar één keer mag raken om zijn handelingssnelheid te trainen en de spits komt vanuit een provocatieregel in een afwerk-situatie. Zo traint ieder individu vanuit zijn eigen taak binnen een positiespel."

“Een ander voorbeeld is een partijspel waarbij spelers bijvoorbeeld op basis van hun hartslag in of uit het veld gaan om zo individueel optimaal te herstellen. Hierdoor ontstaan automatisch over- en ondertalsituaties waarin spelers situaties moeten creëren en oplossingen daarin moeten vinden.”

Verschil werkwijze in jeugdvoetbal en bij eerste elftal
Bij Volendam is Michel Hordijk verantwoordelijk voor de techniektraining, Freek de Boer focust zich op het fysieke aspect. Naast hen zijn er nog veel meer specialisten die onder meer in de jeugdopleiding vakwerk leveren. Het gros van de trainers is werkzaam geweest in het jeugdvoetbal, maar Kohler ziet weinig verschillen tussen werken met jeugdspelers of een eerste elftal. "Of ik nou hier ben of bij AS Trencin, waar ik hoofdtrainer was, of bij Basel in de jeugd, het is simpel: het proces beïnvloedt het resultaat. Veel mensen letten meer op het resultaat, maar het proces heeft er uiteindelijk invloed op. Als het proces niet goed is, zullen de resultaten ook niet positief zijn."

Verschillende voetbalculturen
"Het bijzondere aan het voetbal is dat zó veel culturen bij elkaar komen. Individueel en in de voetbalcultuur. Zwitserland is heel rijk en dat zie je af en toe terug. In Spanje doen ze meer positiespel, waardoor ze meer goede middenvelders ontwikkelen. De keerzijde hiervan is dat er weer minder Spaanse spelers zijn die uitblinken in de 1-tegen-1. Deze kwaliteiten hebben Nederlandse spelers over het algemeen weer meer, omdat het past in het DNA en de cultuur van het land. In Duitsland werken ze bijvoorbeeld weer harder."

Kohler was dus ook nog werkzaam bij AS Trencin. "Eén ding blijft mij nu nog het meest bij", vertelt Kohler. "Osman Bukari, een speler die nu bij Nantes onder contract staat, was een talent waar ik enorm veel tijd in hebben gestoken. Hij was snel en explosief, maar miste een eindpass en de timing van loopacties om in zijn kracht terecht te komen. We hebben – letterlijk uitgerekend – duizend keer op een vooractie met een voorzet getraind om effectiever te worden en dat heeft zich uitbetaald. Hij maakte een transfer en daar kan ik echt plezier aan beleven. Ik ben maar een klein onderdeel geweest, maar het is gaaf om iemand te helpen om zijn droom waar te maken. Tenslotte roept iedere speler wat bij je op, ook op menselijk vlak."

"Ik ben een type dat veeleisend is, maar alles vanuit liefde doet. Het kan niet altijd fijn zijn en daardoor botsen, maar achteraf sterkt het banden. Ik ben ook lerende en op zoek naar de juiste balans. Hoe kan je het maximale eisen en spelers raken? Als je iemand niet raakt, kan je nog de beste inhoud hebben, maar dan komt er niets van terecht. Uiteindelijk is het belangrijkste dat je samen dagelijks plezier maakt", besluit Kohler.

Ontwikkelen, goed spelen en uiteindelijk promoveren naar de eredivisie (en niet meer terugkeren naar onder). Het doel is duidelijk dit seizoen aan De Dijk. "De naam zegt het al: Het Nieuwe Oranje. We weten hoe we met zijn allen denken over onze ambitie. Ik denk, als wij met zijn allen hard werken, plezier maken en spelers blijven ontwikkelen, je alles aan elkaar kan verbinden. Dat mensen op de wedstrijddag met plezier naar het stadion komen. Daar doen we het voor. Waar we gaan uitkomen, gaan we zien. Het enige dat wij kunnen beïnvloeden is het werken met onze spelers."