Het is het seizoen 2020-2021. Na de degradatie is Excelsior bezig aan zijn tweede seizoen in de Keuken Kampioen Divisie en kan in dat seizoen niet meedoen om promotie. Marinus Dijkhuizen, bezig aan zijn eerste seizoen bij Excelsior, weet dan al dat het anders moet. Er moet weer een topsportcultuur komen. Het is tijd voor verandering. Dit levert in het seizoen 2021-2022 zelfs promotie naar de Eredivisie op. In gesprek met TrainersMagazine neemt hij ons mee in dit proces.

Tekst: Rogier Veensta & Paul van Veen | Beeld: Carlo Teunissen

“Ik was hier eerder in het seizoen 2014-2015 werkzaam en toen ik een jaar of vijf later terugkwam, zag ik dat er heel veel dingen nog onveranderd waren. In diezelfde tijd is het voetbal echter razendsnel veranderd. Denk bijvoorbeeld aan de intensiteit die spelers moeten leveren. Niet alleen zijn er meer high-intensity-runs in een wedstrijd, maar in het moderne voetbal spelen bijvoorbeeld ook de aanvallers een belangrijke rol in het meeverdedigen en is alleen het scoren van goals niet meer voldoende. Om die intensiteit op vrijdag te kunnen leveren, moet je doordeweeks ook op die manier trainen. Je merkte echter aan sommige spelers dat ze doordeweeks juist wat rustiger aan deden onder het mom van vrijdag alles geven. Ik moet eerlijk zeggen dat dat vroeger in mijn tijd misschien ook wel zo was, maar zo werkt het nu niet meer.”
“Toen ik hier binnenkwam stond er een team met veel ervaring en als trainer denk je dan toch dat je dat wel even naar je hand kunt zetten. Ook al ben ik de strijd met de groep aangegaan, dat veranderen blijkt in de praktijk toch niet zo makkelijk als je denkt. Een van de moeilijkste dingen hieraan is dat je dingen wilt veranderen, maar tegelijkertijd wil je toch ook presteren. Die belangen botsen wel eens.”

“Ondanks dat ik van tevoren aangegeven had dat het een zwaar jaar zou worden, viel het seizoen toch wel tegen. Vrij snel was het duidelijk dat het met deze spelersgroep niet meer ging lukken, want je zag dat het op een gegeven moment ook een mentaal ‘ding’ aan het worden was. Met name als het tegenzat, was er vrij snel onderlinge frustratie. Dat is intern een probleem, maar dat is ook niet goed voor de uitstraling van de club naar buiten toe. Immers, de supporters zien dat ook. We hebben dan ook op een gegeven moment gezegd dat we voor het seizoen 2021-2022 qua spelersgroep met een schone lei moesten beginnen. We hebben van zoveel mogelijk spelers afscheid genomen. Sommige spelers waren zeker nog goed genoeg om mee door te gaan, maar gezien de mentale kwetsbaarheid leek het ons beter om met een volledig schone lei te beginnen.”
 
“Maar voordat je dat kunt doen, moet je ook goed kijken naar de begeleidingsstaf. Want niet alleen de intensiteit is veranderd, maar ook de manier van trainen en de benadering naar de spelers toe. De staf was hier al jaren intact en ook al is stabiliteit en verbondenheid aan de ene kant de kracht van Excelsior, het gevaar daarvan is dat je de dingen blijft doen zoals je altijd gedaan hebt. Je moet wel mee met de ontwikkeling van het voetbal.”

“Ook vond ik dat de onderlinge dynamiek in de staf beter kon. Dat lag zeker niet aan één persoon, dat lag aan ons allemaal. Er waren te weinig discussies. Als ik als trainer zei dat we linksaf gingen, dan gingen we linksaf. Als ik zei dat we rechtsaf gingen, dan gingen we rechtsaf.”

“Om afscheid te nemen van mensen, is als club en als mens natuurlijk niet makkelijk, zeker omdat die mensen hier al zo lang werken. Maar het was wel een noodzakelijke stap als je een topsportcultuur wilt creëren. Als hoofdtrainer word je uiteindelijk wel afgerekend op de resultaten die je laat zien.”

“Voor de nieuwe staf zocht ik mensen van de nieuwe generatie. Zoals ik al zei is het voetbal veranderd in dynamiek, vormen, spelprincipes, maar ook dat er trainers zijn die dichter bij de spelers staan qua generatie. Toen Peter van der Veen hier stage kwam lopen voor UEFA PRO viel het kwartje voor iedereen. Als hij training gaf, zag je de nieuwe generatie trainer. Nieuwe vormen, een trainer die dicht bij de spelers staat en ook streetwise is. Natuurlijk heeft Peter niet de leeftijd van de spelers, maar hij stond wel dicht bij de generatie in de zin dat hij wist wat deze generatie nodig heeft.”
“Als eerste stap in de zoektocht liet ik een aantal jonge trainers een wedstrijdanalyse maken. Vervolgens besprak ik deze met ze en vroeg ik ze ook hoe ze dit kunnen vertalen naar het trainingsveld. Pas later kwam ik met de vraag of er interesse was voor het assistent-trainerschap. Het grote voordeel van deze manier van werken was dat je een heel andere insteek van het gesprek krijgt. Je gaat immers eerst heel voetbalinhoudelijk met elkaar in discussie. Uiteindelijk is uit dit proces de keuze op Ruben den Uil gevallen.”

“Thomas Verhaar speelde hier vorig jaar en in een van de gesprekken die ik met hem had, gaf ik hem al vrij snel aan dat ik hem erbij wilde hebben als assistent-trainer. Ik vond hem slim, sterk in de teamprocessen, makkelijk praten en hij lag perfect in de groep. Hij had ambities als trainer en door hem bij de staf te halen, creëer je een heel goede link tussen mij en de spelersgroep.”

“Marco Gentile is als assistent-trainer actief in de staf. Hij nam ook dit seizoen onder andere de analyse van de tegenstander voor zijn rekening en dat is altijd top geregeld. Ronald Graafland is naast keeperstrainer ook verantwoordelijk voor het meer aandacht geven aan de standaardsituaties. Na het invullen van de staf zijn we gaan kijken naar de nieuwe spelersgroep. We zijn vooral op zoek gegaan naar spelers in de categorie: fris, spelend in rechterrijtje en spelers die binnen de speelwijze passen. Ik wil bijvoorbeeld graag voetballen van achteruit, dus dan is een meevoetballende keeper belangrijk. In zo’n proces moet je af en toe een beetje geluk hebben. Zo werd ik bijvoorbeeld getipt over Dallinga.”

“Naast de kwaliteiten van de speler wil je natuurlijk ook met zo’n speler in gesprek. Ik vind het daarbij heel belangrijk hoe die speler in zo’n gesprek zit. In het gesprek met Dallinga lieten we bijvoorbeeld beelden van hem zien over hoe ik denk dat we hem beter kunnen laten functioneren. In dat gesprek zag je dat we op een heel goed niveau met elkaar kunnen sparren, maar liet hij ook zien hoe eager hij was om beter te worden. Dat willen we hier graag zien en dat is het moment dat wij besluiten dat wij zo’n speler graag willen hebben. Dat het zo goed zou uitpakken, weet je natuurlijk niet van tevoren.”

Verwachtingen
“Een groot voordeel van dit seizoen was dat er geen verwachtingen waren. Zo werkt het natuurlijk altijd in de voetballerij: hoe hoger de verwachtingen, hoe moeilijker deze waar te maken zijn. Maar toch, voor het goede voetbal zijn resultaten belangrijk. De overwinning die we in de uitwedstrijd tegen Roda JC behaalden, was een belangrijk moment voor ons. Het laatste kwartier was natuurlijk alleen maar overleven, maar als je vervolgens ziet hoe we daar met zijn allen juichend in de kleedkamer zaten, dan was dat ontzettend belangrijk voor het team. Want als wij Roda uit kunnen winnen, dan kunnen er misschien nog wel eens mooie dingen gebeuren.”

“Dat werkt ook meteen weer positief naar buiten toe. Ook het publiek ziet een frisse spelersploeg met een goede uitstraling die hard wil werken en ook nog eens leuk voetbal speelt. Dan merk je meteen dat het ‘gevoel’ in de hele club een wereld van verschil is met het jaar ervoor.”

Rol
“Door die andere samenstelling van de staf is mijn rol ook anders geworden. Ik ben meer een manager geworden. Ik zag dat we met Ruben heel veel kwaliteit in huis hebben gehaald en ik wilde ook Thomas de ruimte geven om zijn rol in te vullen. Door wat verder naar achteren te stappen, kun je veel beter het grote plaatje zien en bewaken. Vanuit daar kun je dan weer inzoomen op wat je denkt dat op dat moment belangrijk is. Zo heb ik het nog nooit gedaan als trainer, maar ik vind dit misschien wel de beste, meest competente en complementaire staf waar ik ooit mee heb gewerkt. Als je ziet dat ze zo veel kwaliteit leveren, dan is het als hoofdtrainer ook wat makkelijker om een stapje achteruit te doen.”

Ontwikkeling
“We willen met ingang van dit seizoen ook spelers extra helpen in hun ontwikkeling. Zo hebben we een POP-plan met spelers gemaakt om hun ontwikkeling beter in kaart te brengen. Ook heeft iedere speler in de selectie een eigen mentor binnen de staf en met die mentor wordt iedere week gesproken en worden beelden bekeken. Daarnaast willen we ook op het trainingsveld meer maatwerk leveren en in kleine groepjes werken.”

“Op deze manier willen we ons onderscheiden van andere clubs. We werken nu vooral met jonge spelers die naar Excelsior komen om zichzelf verder te ontwikkelen voor een volgende stap. Daar zetten we alles op in: de staf, de manier van werken en ook de keuzes in de spelersgroep.”

“Volgend jaar komt Thomas er meer uren bij, gaat Sjoerd (Bos, red.) meer uren maken om zo nog meer met videobeelden te kunnen doen. Zo wil ik bijvoorbeeld altijd de 11-tegen-11 met de drone filmen. Het is even leren kijken, maar ik vind het geweldig als trainer. Ik gebruik dit soort beelden dan ook bijna iedere vrijdag in de wedstrijdbespreking.”

“Om de ontwikkeling centraal te stellen hebben we ook de trainingsweek losgekoppeld van de wedstrijd. Anders ga je dingen doen die in die wedstrijd ervoor fout gingen en dat is de fout die veel beginnende trainers maken. Met ons team hebben we dit seizoen ontzettend veel tijd gestoken in het verdedigen. Hiervoor hebben we op de training ontzettend veel overtal-ondertal-vormen gedaan. Dat is niet altijd leuk om te trainen, maar verdedigen is zo ontzettend belangrijk in het moderne voetbal en dit is nu eenmaal de beste vorm om dit te trainen. Met Ronald (als keeperstrainer) en Marco (vanuit zijn ervaring als verdediger) kunnen we dit soort vormen dan ook goed coachen. Om begrip te kweken hebben we het belang van een goede verdedigende organisatie aan de spelers uitgelegd door middel van statistieken. Om het extra te benadrukken hebben we er ook beloningen op gezet. Als we bijvoorbeeld twee keer achter elkaar de nul weten te houden, verdienen ze een etentje van de club of een vrije dag.”

Speelwijze
“We zijn ook iets anders gaan spelen dan vorig jaar. Zo hebben we er met name bij uitwedstrijden regelmatig voor gekozen om vanuit de omschakeling te spelen, omdat we merkten dat we vanuit een laag blok en met een 4:4:2 in de zone weinig weggeven. Met onze kwaliteiten kunnen we dan zeer gevaarlijk worden in de omschakeling.”
“Ik vind het in het hedendaagse voetbal dan ook belangrijk dat spelers kunnen switchen van systeem. Zo hebben we er ook meerdere keren voor gekozen om als plan B met 5:4:1 met een ruit op het middenveld te spelen, om op die manier de voorsprong veilig te stellen door de wedstrijd helemaal dood te maken. Dat hebben we denk ik een keer of zes gedaan. Iedere keer dat we dat gedaan hebben wonnen we de wedstrijd en dat geeft ook weer vertrouwen aan de spelers. Het gaf zelfs zo veel vertrouwen dat spelers er soms al mee kwamen dat ze zo wilden gaan spelen terwijl ik vond dat het wat vroeg in de wedstrijd was. Maar als je spelers het zelf aangeven, probeer je daar als trainer wel in mee te gaan, omdat het gewoon goed is dat spelers daar zelf over nadenken.”

“We hebben ook wel eens vanaf het begin deze formatie gespeeld, maar er zitten toch ook nadelen aan. Met vijf achterin lijkt het alsof het heel erg dicht staat, maar doordat er meer verdedigers staan, loop je ook het gevaar dat soms onduidelijk is wie is er nu verantwoordelijk is. Bijvoorbeeld: wie stapt er dan wel en wie stapt er niet uit?”

Volgende stappen
“We zijn steeds aan het kijken wat we nog willen verbeteren. We zijn nog aan het twijfelen of we iets met data willen en of we bijvoorbeeld individueel per positie willen periodiseren of dat we de periodisering als team willen blijven hanteren, zoals we nu doen.”

“Die ontwikkeling is een continu proces. Zo hebben we dit jaar voor het eerst regelmatig na de wedstrijd getraind. Dan hebben ze bijvoorbeeld zaterdag en zondag vrij en dan doen we na de wedstrijd nog een partijvorm 4-tegen-4. Dan gaan we er ook als volledige staf bij staan om te laten zien dat we het belangrijk vinden. Toch is het een lastig ding, zeker als je verloren hebt, maar als je aan spelers duidelijk kan maken waarom het belangrijk is, dan weten ze waarom ze het doen. Uiteindelijk is het goed voor het herstel en dus de ontwikkeling.”

Coachingstraject
Maar ook als coaches zitten ze niet stil bij Excelsior. “We hebben Wim van Zwam ingehuurd om mij als coach te coachen. Dat beviel zo goed dat we dit hebben doorgetrokken naar de gehele trainersstaf en hij is er nu eenmaal in de twee weken een hele dag bij. Wim heeft veel ervaring, staat er blanco in, weet precies hoe hij zich moet bewegen in de kleedkamer en de spelersgroep weet dat hij er is om ons als staf te helpen. Op deze manier proberen we met zijn allen te laten zien dat het hier bij Excelsior in het teken van ontwikkeling staat.”